680 гадоў

Горад Ашмяны (1341)

Ашмяны – адзін з райцэнтраў у Гродзенскай вобласці Рэспублікі Беларусь.  Размешчаны ўздоўж ракі Ашмянкі ў 220 км ад Гродна, 120 км ад Мінска, 55 км ад Вільнюса і ў 17 км ад чыгуначнай станцыі Ашмяны. Праз горад праходзяць аўтамагістралі Мінск–Вільнюс і Астравец–Гродна.

Упершыню Ашмяны ўпамінаюцца ў “Хроніцы літоўскай і жамойцкай” у 1341 г. як замак і населены пункт  Віленскага княства ВКЛ, належалі Гедзіміну, потым яго сынам. У канцы ХІV ст. атрымалі статус горада ад Вітаўта.

У пачатку ХVІ ст. горад перанесены на новае месца, дзе ўтварылася  паселішча Новыя Ашмяны. Старажытная частка – Старыя Ашмяны – у 1505 г.  аддадзена францыскан-цам, якія пабудавалі тут касцёл і драўляны кляштар. У ХVІ ст. гораду дадзена магдэбургскае права, Ашмяны становяцца  цэнтрам павета ў складзе Віленскага ваяводства.  У Паўночную вайну 1700 – 1721 гг. Ашмяны  заняты і разрабаваны шведамі. 

Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г. горад –  у складзе Расійскай імперыі. У вайну 1812 г. Ашмяны акупіравалі і часткова спалілі французскія войскі. У 1811 г. у горадзе  1,8 тыс., у 1848 г. – 4,1 тыс. жыхароў.  Знаходзілася 346 дамоў, 3 гарбарні, 35 крам, павятовае вучылішча, 2 бальніцы.   Пасля Першай сусветнай вайны  і да 1939 г. горад лічыўся часткай Польшчы,  затым у горадзе ўсталявалася  ўлада Саветаў.   25 чэрвеня 1941 г. Ашмяны акупіравалі нямецка-фашысцкія захопнікі. За час акупацыі ў горадзе і раёне знішчаны 1784 чалавекі. 7 ліпеня 1944 г. горад вызвалілі войскі Чырвонай Арміі.

У 1944 г. Ашмяны ў складзе БССР,  уваходзілі ў Маладзечанскую а з 1960 г. у Гродзенскую вобласці. У 1970 г. у Ашмянах было 9,6 тыс. жыхароў; у 2010 г. – 14,8 тыс.;  на 01.01.2020 г.  – 16,0 тыс.  

З 1991 года – у складзе суверэннай Рэспублікі Беларусь.

Горад развіваецца ўздоўж ракі з паступовай забудовай тэрыторыі ў межах аўтамабільнай магістралі Мінск–Вільнюс. развіваецца жыллёвы  сектар аднапавярховай забудовы.  

З прамысловых прадпрыемстваў працуюць ААТ “Ашмянскі мясакамбінат”, “Ашмянскі сыраробны завод”, ААТ “Радыётэхніка”, ААТ “Белкава”, Ашмянскі дражджавы завод.

У горадзе аграрна-эканамічны каледж, прафесійны аграрна-тэхнічны каледж, 3 сярэднія школы, гімназія, цэнтр карэкцыйна-развівальнага навучання і рэабілітацыі, цэнтр пазашкольнай работы, 6 дзіцячых садкоў, цэнтр дзіцяча-юнацкага турызму і краязнаўства, дзіцячая школа мастацтваў, дзіцяча-юнацкая спартыўная школа, Дом культуры, краязнаўчы музей імя Ф.Багушэвіча, 3 бібліятэкі: раённая,  дзіцячая,  гарадская. Пры Доме культуры з 1947 г. існуе народны тэатр,  з 1972 г. народны ансамбль песні і танца “Крыніцы”.

           У Ашмянах знаходзяцца брацкія магілы савецкіх воінаў і партызан. Пастаўлены помнікі барацьбітам за савецкую   ўладу,  якія  загінулі   ў  1939–1941 гг.  Дзейнічаюць царква Уваскрэсення Хрыстова 2-й  палавіны ХІХ ст., касцёл  Св. Міхаіла  Архангела. Выдаецца газета “Ашмянскі веснік”.

Бібліяграфія:

1. Александрович, Е. История города – в республиканском проекте / Елена Александрович // Ашмянскі веснік. – 2014. –5 сакавіка (№17). – C.3.

2. Ашмяншчына: гісторыя і сучаснасць: матэрыялы навукова-практычнай краязнаўчай канферэнцыі, прысвечанай знакамітым людзям, гісторыка-архітэктурным помнікам, гістарычным падзеям і мясцінам Ашмяншчыны ХVI-ХХ стст., 15 кастрычніка 1993 г./ навуковы рэдактар і складальнік І.П. Крэнь. – Гродна–Ашмяны, 1995. – 113с.

3. Ашмяншчына турыстычная: даведачнае выданне/ кіраўнікі праекта: В.М. Лузіна, В.Л. Дубоўскі; адказны за выпуск С.К. Жылік. – Мінск: ЗАТ “Юнiпак”, 2008. – 25 с.

4. Ашмяны // Памяць: гіст.-дакум. хроніка Ашмянскага раёна / рэдкал.: Г.К.Кісялёў [і інш.]. – Мн.: БЕЛТА, 2003. – С. 650–654. (З гісторыі населеных пунктаў).

5. Ашмяны: з гісторыі горада; У.А. Ліхадзедаў, А.М. Карлюкевіч; паштоўкі У.А. Ліхадзедава// Знiчкi Айчыны: гiсторыя Беларусi ў старых паштоўках. – Мн.: Літаратура і мастацтва, 2008. – C.8-17.: іл.

6. Ашмяны // Культура Беларусi: энцыклапедыя. Т.1 / рэдкал.: Т.У. Бялова [і інш.]. – Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2010. – C.344.

7. Фiлiповiч, Т. У. Падарожжа па ашмянскаму краю = A Journey About the Land of Ashmiany : фотаальбом / Тамара Філіповіч. – Мінск: Конфидо, 2010. – 156 с.